St.Luke Passion

Marcel Beekmann (tenor), Ioannis Arvanitis (Byzantine singer), Raneen Hanna (Eastern singer), Harris Labrakis (ney), Neva Özgen (kemençe), Bassem Alkhouri (qanan) & Members of the Ioannis Arvanitis Byzantine Choir, Members of the Egidius Kwartet, Ed Spanjaard

Deze nieuwe Sint-Lucas Passie, van de Griekse componist Calliope Tsoupaki, is een dualistisch meesterwerk. De diepgelovige componiste vond haar inspiratie in het icoon op de hoes van deze cd. Als je goed kijkt, lijkt deze Christus twee gezichten te hebben en dat geldt ook voor de muziek van Tsoupaki. Tegelijkertijd streng en raadselachtig en liefdevol en teder, of tegelijkertijd vreugdevol en verdrietig. Muzikaal kijkt Tsoupaki terug naar de 7e en 8e eeuw, toen vroege gregoriaans versmolten met Byzantijnse melodieën. Een vergelijkbare versmelting van Oost en West wordt bereikt door de krachten te bundelen van de Palestijnse zangeres Raneen Hanna en de Nederlandse tenor Marcel Beekman, een Byzantijns koor en het Egidius Quartet. Het Nieuw Ensemble staat onder leiding van Ed Spanjaard, een van de meest vooraanstaande hedendaagse muziekdirigenten van Nederland. Calliope Tsoupaki (Piraeus, 1963) studeerde piano en muziektheorie aan het Hellenicon-conservatorium in Athene en compositie bij Yannis Ioanithis en volgde ook zomercursussen bij Iannis Xenakis, Olivier Messiaen en Pierre Boulez. Ze nam deel aan de Internationale Ferienkurse in Darmstadt, waar ze Morton Feldman ontmoette in 1986, een jaar voor zijn dood. Een keerpunt in haar leven was haar ontdekking van de muziek van Louis Andriessen, met wie ze in 1988 ging studeren aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag en daar afstudeerde in 1992. Tsoupaki's werken omvatten solostukken, kamermuziek en werken voor instrumentale ensembles , koor- en orkestwerken, theatermuziek en muziektheaterprojecten voor even bescheiden als ongebruikelijke krachten: Sappho's Tears for viool, blokfluit en sopraan (1990); de Monteverdian Guerra e morte (1997) voor koor, twee barokviolen, gamba en theorbe; Viaje a la luna (1999), ‘muziektheater voor hobo, viool, altviool, cello en gitaar’; de opera's Hunting Gun, Dark (2003) over Jeanne d'Arc en Vita Nova (2004), gebaseerd op Dante. Tsoupaki componeerde haar Lucas Passie in opdracht van het Fonds voor de Scheppende Toonkunst en het Holland Festival, die het werk met het Nieuw Ensemble en solisten onder leiding van Ed Spanjaard in juni 2008 in première gingen in een mise-en-espace van festivaldirecteur Pierre Audi. Calliope Tsoupaki's muziek wordt over de hele wereld uitgevoerd, waaronder optredens in New York, San Francisco, Moskou en Parijs. In Nederland componeerde ze voor het Nederlands Saxofoonkwartet, Orkest De Volharding, het Nederlands Blazers Ensemble, het Xenakis Ensemble, het Nieuw Ensemble, het Greek Metropolitan Choir en het Asko Ensemble. Calliope Tsoupaki woont en werkt in Amsterdam.

Tsoupaki:
 St. Luke Passion

"Op haar vijfentwintigste kwam de componiste Calliope Tsoupaki vanuit Griekenland naar Nederland. In haar werken is het idioom van haar geboorteland nog volop aanwezig. In het monumentale oratorium Lucas Passie is dat vooral de Grieks-orthodoxe kerkmuziek. In mei 2008 ging de Lucas Passie van Calliope Tsoupaki tijdens het Holland Festival in première in het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam. Het werd zo enthousiast onthaald dat het label Etcetera tot een cd-uitgave heeft besloten. ‘Een goed idee’, vindt Tsoupaki, ‘want het zou jammer zijn als het na een enkele uitvoering in de archieven verdwijnt.’Bij jouw Lucas Passie krijg je associaties met vroeg-middeleeuwse, Byzantijnse of zelfs antieke muziek. Heb je daar onderzoek naar gedaan? ‘Onderzoek is een groot woord. De Grieks-orthodoxe muziek zit als het ware in mijn bloed, ik ben ermee grootgebracht. Sommige instrumenten die ik voorschrijf, zoals de qanun (een Arabisch tokkelinstrument), de ney (een Oosterse fluit) en de kemençe (een driesnarige Turkse viool) ken ik vanuit mijn jeugd. Daarom klinken ze voor mij ook niet zo exotisch als voor westerlingen. Ze passen perfect in het idioom van deze muziek.’ De zangpartijen zijn lastig. Schrijf je alles heel precies voor of geef je zangers de ruimte? ‘Net als bij de instrumenten is er in mijn oratorium een westers en een specifiek oosters aandeel. Zo zijn er partijen voor een Byzantijnse en een oosterse zangstem en is er ook een Byzantijns koortje van drie zangers. Wat voor westerlingen quasi geïmproviseerd klinkt, is in feite nauwkeurig voorgeschreven Byzantijns gezang. Maar daarnaast is er ook een westers koor (gezongen door leden van het Egidius Kwartet) en is er een belangrijke rol weggelegd voor Marcel Beekman, die de rol van Jezus heeft. Zijn stem is warm en toch sterk, precies de combinatie die me voor ogen stond.’ Wat vind je zelf het meeste emotionele moment uit je Passie? ‘Dat is onmogelijk te zeggen, want een aria van Jezus is niet te vergelijken met bijvoorbeeld een koorhymne of een instrumentaal tussenspel. Emotie is ook niet het doel. Wat ik wil uitbeelden is de dualiteit van de persoon Jezus, waarin smart en kalme overgave verenigd zijn. Denk aan een Griekse icoon, zo’n klein schilderijtje. Daarbij is ook geen sprake van passie, drama of emotie. Het is als het ware een beschouwing op afstand, een reflectie, abstract vormgegeven maar toch heel indringend. Het was ook echt zo’n icoon die mij tot de muziek inspireerde, een Pantocrator waarop Jezus frontaal maar asymmetrisch is weergegeven. Met zijn rechterhand maakt hij een gebaar dat tegelijk een waarschuwing maar ook een zegening is. Weer dat dualisme dat ik in mijn muziek dus probeer te benaderen.’ Het is een grootschalige productie geweest indertijd, kostbaar ook. Hoe is deze cd-opname tot stand gekomen? ‘Het zijn opnamen uit 2008, zowel van de première als van de repetities die eraan voorafgingen. Van al dat materiaal is een zorgvuldige montage gemaakt waar ik zelf erg tevreden mee ben. Kleine weeffoutjes zijn heel mooi gecorrigeerd. Belangrijk hoor, zo’n cd-uitgave, want die kan leiden tot nieuwe uitvoeringen."
Jos van der Zanden-Klassieke Zaken Magazine