1923 - the Wild Sound of the 20s

Chor des Bayerischen Rundfunks, Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Cristian Macelaru

29. Oktober 1923 - een datum vol geschiedenis. Midden in een jaar van politieke en economische crisis werd het tijdperk van de openbare radio in Duitsland ingeluid met de eerste uitzending van de "Berliner Funkstunde" op de zolder van een kantoorgebouw aan de Potsdamer Platz. - Radio bood geheel nieuwe mogelijkheden voor de productie en ontvangst van muziek. De op deze CD verzamelde componisten profiteerden niet alleen van deze ontwikkelingen, maar speelden er in sommige gevallen ook een actieve rol in. Kurt Weill was een kritisch chroniqueur van de snelle opkomst van de radio als massamedium, reflecteerde in talloze artikelen op het muzikale gebruik ervan en componeerde eind jaren twintig enkele radiomuziek. Ernst Krenek kreeg al in 1924 de opdracht een "radioblues" te schrijven en maakte de radio onderdeel van de dramatische handeling in zijn succesvolle "Zeitoper" "Jonny spielt auf" uit 1927. En Ernst Toch, die zeer geïnteresseerd was in de technologische en mediale ontwikkelingen van die tijd, componeerde in 1929 met zijn "Bunten Suite" ook radiomuziek die was afgestemd op de specifieke mogelijkheden van het medium.

De uit Wenen afkomstige Joodse componist Ernst Toch beleefde het crisisjaar 1923 in Mannheim, waar zijn "Danssuite" voor fluit, klarinet, viool, altviool, contrabas en slagwerk op. 30 op 19 november met groot succes in première ging. In het opdrachtwerk voor de expressieve danseres Frieda Ursula Back, die de première ervan choreografeerde, kon Toch zijn belangstelling voor interdisciplinaire samenwerking en nieuwe uitdrukkingsvormen verwezenlijken. Zijn virtuoze en fantasierijke gebruik van instrumenten is een van de meest fascinerende aspecten van de suite.

De "Frauentanz" voor sopraan, fluit, altviool, klarinet, hoorn en fagot op. 10 van Kurt Weill, geschreven in de zomer van 1923, weerspiegelt de voor die tijd typische belangstelling voor kamermuziekformaties. Doorslaggevend was niet alleen een nieuw klank- en uitdrukkingsideaal, maar ook de ervaring dat in tijden van crisis stukken met kleine bezetting meer kans maakten om uitgevoerd te worden. De liederencyclus kreeg al snel erkenning. Na de succesvolle Berlijnse première in februari 1924 werd het een paar maanden later gepubliceerd als het eerste werk van de jonge componist in druk en het was zijn meest uitgevoerde stuk tot 1927.

De enorm productieve Ernst Krenek had in Berlijn essentiële impulsen voor zijn creatieve werk gevonden; toen de crisis in de zomer van 1923 uitbrak, keerde hij terug naar Oostenrijk, waar hij in oktober de "Drie Gemengde Koren" a capella op. 22 op gedichten van Matthias Claudius componeerde. Krenek heeft de volksliedachtige modellen van een tekstschrijver uit het tijdperk van de Empfindsamkeit ontworpen als parabels die kritisch reflecteren en commentaar geven op hedendaagse ervaringen en ontwikkelingen.

Béla Bartók creëerde zijn "Danssuite" voor orkest voor het feestelijke concert ter gelegenheid van de 50e verjaardag van de hereniging van de steden Boeda en Pest tot de hoofdstad en residentiestad Boedapest in de herfst van 1923 - een "pikant verhaal", zoals de internationalistisch ingestelde componist in een privé-bericht verklaarde. Zijn muziek verijdelde op ingenieuze wijze de cultureel-politieke bedoelingen van de "ultra-christelijk-nationalistische" opdrachtgevers. - Na kamermuziekwerken besluit een groot orkestwerk het programma van deze CD.

De BR-KLASSIK-cd bevat recente studio-opnamen uit april 2021 (Toch, Weill) en maart 2022 (Krenek), alsmede een live-opname uit de Münchense Philharmonie in de Gasteig uit maart 2017 (Bartók).

De CD wordt uitgebracht in het kader van het programma "100 jaar radio", waaruit blijkt hoe vormend het geluid van deze eeuw is geweest: in 1923, midden in de maatschappelijke omwenteling, begon het tijdperk van de radio. De voor het nieuwe medium gecomponeerde muziek weerspiegelt de tijd tussen moderniteit en traditie, revolutie en republiek, jazz en dansmuziek.

"The centenary of German radio is marked here by works composed at the time. Spikily characterful dance suites by Toch, Weill and Bartók neatly sum up the era, while Krenek’s a cappella choral music offers a more ref lective interlude."
BBC Music Magazine - February 2023 ****

"Even Bartók’s Dance Suite – arguably the spiciest thing here – receives an essentially relaxed performance from the BRSO and Cristian M?celaru: playful, rhapsodic, painted in rich and dark-hued oils."
Gramophone Magazine - March 2023

LUISTER MAGAZINE 771 - Luister NEGEN