Mahler: Symphonie Nr 9

Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, Sir Simon Rattle

Vooral zijn negende symfonie wordt begrepen als Gustav Mahlers reactie op een hartkwaal die werd vastgesteld kort voordat hij in de zomer van 1908 de eerste ontwerpen opschreef. Hij was in diepe wanhoop en vermoedde nauwelijks hoe weinig levensjaren hij nog had. Hij kwam in het reine met wat hij had meegemaakt en met de thema's afscheid van het leven, de zin van het bestaan, dood, verlossing, leven na de dood en liefde - zoals altijd - in muziek en door muziek. Zijn negende symfonie werd geschreven tussen 1909 en 1910 in Dobbiaco in een soort creatieve razernij. De première vond plaats in Wenen op 26 juni 1912: het Weens Filharmonisch Orkest voerde het werk uit onder leiding van Bruno Walter. Mahler was al op 18 mei 1911 overleden en kon de première van zijn laatste voltooide werk niet bijwonen Al in een van de eerste reacties op de première werd het syncopische ritme waarmee het vierdelige werk begint geïnterpreteerd als de slag van een ziek hart. Aangezien Mahler op sterven lag door een hartkwaal, werd zijn laatste voltooide symfonie onomwonden in de nabijheid van de dood geplaatst: Paul Bekker gaf haar de geheime titel "Was mir der Tod erzählt" (Wat de dood mij zegt) en Peter Andraschke vermoedde heel concreet dat Mahler hier, "waarschijnlijk door zijn hartkwaal, zijn voorgevoel van de dood had gecomponeerd". Willem Mengelberg, de eerste gepassioneerde Mahler-dirigent, schreef iets poëtischer in zijn partituur: "Mahlers ziel zingt zijn afscheid!" En Simon Rattle zegt heel actueel: "Dit gaat over de hele wereld." Mahlers Negende Symfonie is het hoogtepunt van een ontwikkelingsproces. De compositiemethode van de progressieve chromatiek en de uitputting van de tonale ruimte worden hier tot het uiterste gedreven en voor het eerst overschreden. Vooral de twee kaderbewegingen verlaten de tonale ruimte en wijzen duidelijk op het begin van een nieuw muzikaal tijdperk. Alban Berg noemde deze symfonie zelfs "het eerste werk van nieuwe muziek". De uitvoeringen op 26 en 27 november 2021 in de Isarphilharmonie betekenden voor het Beierse Radio Symfonie Orkest het begin van een nieuw hoofdstuk in zijn Mahler-interpretatie, want met de aangewezen nieuwe chef-dirigent Simon Rattle staat het orkest onder leiding van een even fervent Mahler-bewonderaar als zijn voorgangers Jansons, Maazel en Kubelík. De musici droegen het benefietconcert op 26 november op aan de nagedachtenis van dirigent Bernard Haitink, die in oktober 2021 overleed en 61 jaar verbonden was aan het gerenommeerde orkest. De zeer lange stilte na het slotakkoord was een kippenvelmoment; een van die momenten waarvoor men naar een concert gaat, waarvoor muziek in de eerste plaats wordt gemaakt.

Mahler:
 Symphony No. 9

"This new release of Mahler’s profoundest symphony is a live recording with all the detailed eloquence and intensity one might expect from Simon Rattle in concert. Yet it also suggests a maturing in his approach, an interpretive longersightedness, in which Mahler’s huge movements are unfolded as wholes rather than as sequences of apocalyptic moments."
BBC Music Magazine - December 2022 ****

LUISTER MAGAZINE 769 - Luister Negen